07.163
सञ्जय उवाच॥
ततो दुःशासनः क्रुद्धः सहदेवमुपाद्रवत्। रथवेगेन तीव्रेण कम्पयन्निव मेदिनीम् ॥७-१६३-१॥
तस्यापतत एवाशु भल्लेनामित्रकर्शनः। माद्रीसुतः शिरो यन्तुः सशिरस्त्राणमच्छिनत् ॥७-१६३-२॥
नैनं दुःशासनः सूतं नापि कश्चन सैनिकः। हृतोत्तमाङ्गमाशुत्वात्सहदेवेन बुद्धवान् ॥७-१६३-३॥
यदा त्वसङ्गृहीतत्वात्प्रयान्त्यश्वा यथासुखम्। ततो दुःशासनः सूतं बुद्धवान्गतचेतसम् ॥७-१६३-४॥
स हयान्संनिगृह्याजौ स्वयं हयविशारदः। युयुधे रथिनां श्रेष्ठश्चित्रं लघु च सुष्ठु च ॥७-१६३-५॥
तदस्यापूजयन्कर्म स्वे परे चैव संयुगे। हतसूतरथेनाजौ व्यचरद्यदभीतवत् ॥७-१६३-६॥
सहदेवस्तु तानश्वांस्तीक्ष्णैर्बाणैरवाकिरत्। पीड्यमानाः शरैश्चाशु प्राद्रवंस्ते ततस्ततः ॥७-१६३-७॥
स रश्मिषु विषक्तत्वादुत्ससर्ज शरासनम्। धनुषा कर्म कुर्वंस्तु रश्मीन्स पुनरुत्सृजत् ॥७-१६३-८॥
छिद्रेषु तेषु तं बाणैर्माद्रीपुत्रोऽभ्यवाकिरत्। परीप्संस्त्वत्सुतं कर्णस्तदन्तरमवापतत् ॥७-१६३-९॥
वृकोदरस्ततः कर्णं त्रिभिर्भल्लैः समाहितैः। आकर्णपूर्णैरभ्यघ्नन्बाह्वोरुरसि चानदत् ॥७-१६३-१०॥
संन्यवर्तत तं कर्णः सङ्घट्टित इवोरगः। तदभूत्तुमुलं युद्धं भीमराधेययोस्तदा ॥७-१६३-११॥
तौ वृषाविव सङ्क्रुद्धौ विवृत्तनयनावुभौ। वेगेन महतान्योन्यं संरब्धावभिपेततुः ॥७-१६३-१२॥
अभिसंश्लिष्टयोस्तत्र तयोराहवशौण्डयोः। अभिन्नशरपातत्वाद्गदायुद्धमवर्तत ॥७-१६३-१३॥
गदया भीमसेनस्तु कर्णस्य रथकूबरम्। बिभेदाशु तदा राजंस्तदद्भुतमिवाभवत् ॥७-१६३-१४॥
ततो भीमस्य राधेयो गदामादाय वीर्यवान्। अवासृजद्रथे तां तु बिभेद गदया गदाम् ॥७-१६३-१५॥
ततो भीमः पुनर्गुर्वीं चिक्षेपाधिरथेर्गदाम्। तां शरैर्दशभिः कर्णः सुपुङ्खैः सुसमाहितैः ॥ प्रत्यविध्यत्पुनश्चान्यैः सा भीमं पुनराव्रजत् ॥७-१६३-१६॥
तस्याः प्रतिनिपातेन भीमस्य विपुलो ध्वजः। पपात सारथिश्चास्य मुमोह गदया हतः ॥७-१६३-१७॥
स कर्णे सायकानष्टौ व्यसृजत्क्रोधमूर्छितः। ध्वजे शरासने चैव शरावापे च भारत ॥७-१६३-१८॥
ततः पुनस्तु राधेयो हयानस्य रथेषुभिः। ऋष्यवर्णाञ्जघानाशु तथोभौ पार्ष्णिसारथी ॥७-१६३-१९॥
स विपन्नरथो भीमो नकुलस्याप्लुतो रथम्। हरिर्यथा गिरेः शृङ्गं समाक्रामदरिंदमः ॥७-१६३-२०॥
तथा द्रोणार्जुनौ चित्रमयुध्येतां महारथौ। आचार्यशिष्यौ राजेन्द्र कृतप्रहरणौ युधि ॥७-१६३-२१॥
लघुसन्धानयोगाभ्यां रथयोश्च रणेन च। मोहयन्तौ मनुष्याणां चक्षूंषि च मनांसि च ॥७-१६३-२२॥
उपारमन्त ते सर्वे योधास्माकं परे तथा। अदृष्टपूर्वं पश्यन्तस्तद्युद्धं गुरुशिष्ययोः ॥७-१६३-२३॥
विचित्रान्पृतनामध्ये रथमार्गानुदीर्यतः। अन्योन्यमपसव्यं च कर्तुं वीरौ तदैषतुः ॥ पराक्रमं तयोर्योधा ददृशुस्तं सुविस्मिताः ॥७-१६३-२४॥
तयोः समभवद्युद्धं द्रोणपाण्डवयोर्महत्। आमिषार्थं महाराज गगने श्येनयोरिव ॥७-१६३-२५॥
यद्यच्चकार द्रोणस्तु कुन्तीपुत्रजिगीषया। तत्तत्प्रतिजघानाशु प्रहसंस्तस्य पाण्डवः ॥७-१६३-२६॥
यदा द्रोणो न शक्नोति पाण्डवस्य विशेषणे। ततः प्रादुश्चकारास्त्रमस्त्रमार्गविशारदः ॥७-१६३-२७॥
ऐन्द्रं पाशुपतं त्वाष्ट्रं वायव्यमथ वारुणम्। मुक्तं मुक्तं द्रोणचापात्तज्जघान धनञ्जयः ॥७-१६३-२८॥
अस्त्राण्यस्त्रैर्यदा तस्य विधिवद्धन्ति पाण्डवः। ततोऽस्त्रैः परमैर्दिव्यैर्द्रोणः पार्थमवाकिरत् ॥७-१६३-२९॥
यद्यदस्त्रं स पार्थाय प्रयुङ्क्ते विजिगीषया। तस्यास्त्रस्य विघातार्थं तत्तत्स कुरुतेऽर्जुनः ॥७-१६३-३०॥
स वध्यमानेष्वस्त्रेषु दिव्येष्वपि यथाविधि। अर्जुनेनार्जुनं द्रोणो मनसैवाभ्यपूजयत् ॥७-१६३-३१॥
मेने चात्मानमधिकं पृथिव्यामपि भारत। तेन शिष्येण सर्वेभ्यः शस्त्रविद्भ्यः समन्ततः ॥७-१६३-३२॥
वार्यमाणस्तु पार्थेन तथा मध्ये महात्मनाम्। यतमानोऽर्जुनं प्रीत्या प्रत्यवारयदुत्स्मयन् ॥७-१६३-३३॥
ततोऽन्तरिक्षे देवाश्च गन्धर्वाश्च सहस्रशः। ऋषयः सिद्धसङ्घाश्च व्यतिष्ठन्त दिदृक्षया ॥७-१६३-३४॥
तदप्सरोभिराकीर्णं यक्षराक्षससङ्कुलम्। श्रीमदाकाशमभवद्भूयो मेघाकुलं यथा ॥७-१६३-३५॥
तत्र स्मान्तर्हिता वाचो व्यचरन्त पुनः पुनः। द्रोणस्य स्तवसंयुक्ताः पार्थस्य च महात्मनः ॥ विसृज्यमानेष्वस्त्रेषु ज्वालयत्सु दिशो दश ॥७-१६३-३६॥
नैवेदं मानुषं युद्धं नासुरं न च राक्षसम्। न दैवं न च गान्धर्वं ब्राह्मं ध्रुवमिदं परम् ॥ विचित्रमिदमाश्चर्यं न नो दृष्टं न च श्रुतम् ॥७-१६३-३७॥
अति पाण्डवमाचार्यो द्रोणं चाप्यति पाण्डवः। नानयोरन्तरं द्रष्टुं शक्यमस्त्रेण केनचित् ॥७-१६३-३८॥
यदि रुद्रो द्विधाकृत्य युध्येतात्मानमात्मना। तत्र शक्योपमा कर्तुमन्यत्र तु न विद्यते ॥७-१६३-३९॥
ज्ञानमेकस्थमाचार्ये ज्ञानं योगश्च पाण्डवे। शौर्यमेकस्थमाचार्ये बलं शौर्यं च पाण्डवे ॥७-१६३-४०॥
नेमौ शक्यौ महेष्वासौ रणे क्षेपयितुं परैः। इच्छमानौ पुनरिमौ हन्येतां सामरं जगत् ॥७-१६३-४१॥
इत्यब्रुवन्महाराज दृष्ट्वा तौ पुरुषर्षभौ। अन्तर्हितानि भूतानि प्रकाशानि च सङ्घशः ॥७-१६३-४२॥
ततो द्रोणो ब्राह्ममस्त्रं प्रादुश्चक्रे महामतिः। सन्तापयन्रणे पार्थं भूतान्यन्तर्हितानि च ॥७-१६३-४३॥
ततश्चचाल पृथिवी सपर्वतवनद्रुमा। ववौ च विषमो वायुः सागराश्चापि चुक्षुभुः ॥७-१६३-४४॥
ततस्त्रासो महानासीत्कुरुपाण्डवसेनयोः। सर्वेषां चैव भूतानामुद्यतेऽस्त्रे महात्मना ॥७-१६३-४५॥
ततः पार्थोऽप्यसम्भ्रान्तस्तदस्त्रं प्रतिजघ्निवान्। ब्रह्मास्त्रेणैव राजेन्द्र ततः सर्वमशीशमत् ॥७-१६३-४६॥
यदा न गम्यते पारं तयोरन्यतरस्य वा। ततः सङ्कुलयुद्धेन तद्युद्धं व्यकुलीकृतम् ॥७-१६३-४७॥
नाज्ञायत ततः किञ्चित्पुनरेव विशां पते। प्रवृत्ते तुमुले युद्धे द्रोणपाण्डवयोर्मृधे ॥७-१६३-४८॥
शरजालैः समाकीर्णे मेघजालैरिवाम्बरे। न स्म सम्पतते कश्चिदन्तरिक्षचरस्तदा ॥७-१६३-४९॥
