07.171
सञ्जय उवाच॥
भीमसेनं समाकीर्णं दृष्ट्वास्त्रेण धनञ्जयः। तेजसः प्रतिघातार्थं वारुणेन समावृणोत् ॥७-१७१-१॥
नालक्षयत तं कश्चिद्वारुणास्त्रेण संवृतम्। अर्जुनस्य लघुत्वाच्च संवृतत्वाच्च तेजसः ॥७-१७१-२॥
साश्वसूतरथो भीमो द्रोणपुत्रास्त्रसंवृतः। अग्नावग्निरिव न्यस्तो ज्वालामाली सुदुर्दृशः ॥७-१७१-३॥
यथा रात्रिक्षये राजञ्ज्योतींष्यस्तगिरिं प्रति। समापेतुस्तथा बाणा भीमसेनरथं प्रति ॥७-१७१-४॥
स हि भीमो रथश्चास्य हयाः सूतश्च मारिष। संवृता द्रोणपुत्रेण पावकान्तर्गताभवन् ॥७-१७१-५॥
यथा दग्ध्वा जगत्कृत्स्नं समये सचराचरम्। गच्छेदग्निर्विभोरास्यं तथास्त्रं भीममावृणोत् ॥७-१७१-६॥
सूर्यमग्निः प्रविष्टः स्याद्यथा चाग्निं दिवाकरः। तथा प्रविष्टं तत्तेजो न प्राज्ञायत किञ्चन ॥७-१७१-७॥
विकीर्णमस्त्रं तद्दृष्ट्वा तथा भीमरथं प्रति। उदीर्यमाणं द्रौणिं च निष्प्रतिद्वंद्वमाहवे ॥७-१७१-८॥
सर्वसैन्यानि पाण्डूनां न्यस्तशस्त्राण्यचेतसः। युधिष्ठिरपुरोगांश्च विमुखांस्तान्महारथान् ॥७-१७१-९॥
अर्जुनो वासुदेवश्च त्वरमाणौ महाद्युती। अवप्लुत्य रथाद्वीरौ भीममाद्रवतां ततः ॥७-१७१-१०॥
ततस्तद्द्रोणपुत्रस्य तेजोऽस्त्रबलसम्भवम्। विगाह्य तौ सुबलिनौ माययाविशतां तदा ॥७-१७१-११॥
न्यस्तशस्त्रौ ततस्तौ तु नादहदस्त्रजोऽनलः। वारुणास्त्रप्रयोगाच्च वीर्यवत्त्वाच्च कृष्णयोः ॥७-१७१-१२॥
ततश्चकृषतुर्भीमं तस्य सर्वायुधानि च। नारायणास्त्रशान्त्यर्थं नरनारायणौ बलात् ॥७-१७१-१३॥
अपकृष्यमाणः कौन्तेयो नदत्येव महारथः। वर्धते चैव तद्घोरं द्रौणेरस्त्रं सुदुर्जयम् ॥७-१७१-१४॥
तमब्रवीद्वासुदेवः किमिदं पाण्डुनन्दन। वार्यमाणोऽपि कौन्तेय यद्युद्धान्न निवर्तसे ॥७-१७१-१५॥
यदि युद्धेन जेयाः स्युरिमे कौरवनन्दनाः। वयमप्यत्र युध्येम तथा चेमे नरर्षभाः ॥७-१७१-१६॥
रथेभ्यस्त्ववतीर्णास्तु सर्व एव स्म तावकाः। तस्मात्त्वमपि कौन्तेय रथात्तूर्णमपाक्रम ॥७-१७१-१७॥
एवमुक्त्वा ततः कृष्णो रथाद्भूमिमपातयत्। निःश्वसन्तं यथा नागं क्रोधसंरक्तलोचनम् ॥७-१७१-१८॥
यदापकृष्टः स रथान्न्यासितश्चायुधं भुवि। ततो नारायणास्त्रं तत्प्रशान्तं शत्रुतापनम् ॥७-१७१-१९॥
तस्मिन्प्रशान्ते विधिना तदा तेजसि दुःसहे। बभूवुर्विमलाः सर्वा दिशः प्रदिश एव च ॥७-१७१-२०॥
प्रववुश्च शिवा वाताः प्रशान्ता मृगपक्षिणः। वाहनानि च हृष्टानि योधाश्च मनुजेश्वर ॥७-१७१-२१॥
व्यपोढे च ततो घोरे तस्मिंस्तेजसि भारत। बभौ भीमो निशापाये धीमान्सूर्य इवोदितः ॥७-१७१-२२॥
हतशेषं बलं तत्र पाण्डवानामतिष्ठत। अस्त्रव्युपरमाद्धृष्टं तव पुत्रजिघांसया ॥७-१७१-२३॥
व्यवस्थिते बले तस्मिन्नस्त्रे प्रतिहते तथा। दुर्योधनो महाराज द्रोणपुत्रमथाब्रवीत् ॥७-१७१-२४॥
अश्वत्थामन्पुनः शीघ्रमस्त्रमेतत्प्रयोजय। व्यवस्थिता हि पाञ्चालाः पुनरेव जयैषिणः ॥७-१७१-२५॥
अश्वत्थामा तथोक्तस्तु तव पुत्रेण मारिष। सुदीनमभिनिःश्वस्य राजानमिदमब्रवीत् ॥७-१७१-२६॥
नैतदावर्तते राजन्नस्त्रं द्विर्नोपपद्यते। आवर्तयन्निहन्त्येतत्प्रयोक्तारं न संशयः ॥७-१७१-२७॥
एष चास्त्रप्रतीघातं वासुदेवः प्रयुक्तवान्। अन्यथा विहितः सङ्ख्ये वधः शत्रोर्जनाधिप ॥७-१७१-२८॥
पराजयो वा मृत्युर्वा श्रेयो मृत्युर्न निर्जयः। निर्जिताश्चारयो ह्येते शस्त्रोत्सर्गान्मृतोपमाः ॥७-१७१-२९॥
दुर्योधन उवाच॥
आचार्यपुत्र यद्येतद्द्विरस्त्रं न प्रयुज्यते। अन्यैर्गुरुघ्ना वध्यन्तामस्त्रैरस्त्रविदां वर ॥७-१७१-३०॥
त्वयि ह्यस्त्राणि दिव्यानि यथा स्युस्त्र्यम्बके तथा। इच्छतो न हि ते मुच्येत्क्रुद्धस्यापि पुरंदरः ॥७-१७१-३१॥
धृतराष्ट्र उवाच॥
तस्मिन्नस्त्रे प्रतिहते द्रोणे चोपधिना हते। तथा दुर्योधनेनोक्तो द्रौणिः किमकरोत्पुनः ॥७-१७१-३२॥
दृष्ट्वा पार्थांश्च सङ्ग्रामे युद्धाय समवस्थितान्। नारायणास्त्रनिर्मुक्तांश्चरतः पृतनामुखे ॥७-१७१-३३॥
सञ्जय उवाच॥
जानन्पितुः स निधनं सिंहलाङ्गूलकेतनः। सक्रोधो भयमुत्सृज्य अभिदुद्राव पार्षतम् ॥७-१७१-३४॥
अभिद्रुत्य च विंशत्या क्षुद्रकाणां नरर्षभः। पञ्चभिश्चातिवेगेन विव्याध पुरुषर्षभम् ॥७-१७१-३५॥
धृष्टद्युम्नस्ततो राजञ्ज्वलन्तमिव पावकम्। द्रोणपुत्रं त्रिषष्ट्या तु राजन्विव्याध पत्रिणाम् ॥७-१७१-३६॥
सारथिं चास्य विंशत्या स्वर्णपुङ्खैः शिलाशितैः। हयांश्च चतुरोऽविध्यच्चतुर्भिर्निशितैः शरैः ॥७-१७१-३७॥
विद्ध्वा विद्ध्वानदद्द्रौणिः कम्पयन्निव मेदिनीम्। आददत्सर्वलोकस्य प्राणानिव महारणे ॥७-१७१-३८॥
पार्षतस्तु बली राजन्कृतास्त्रः कृतनिश्रमः। द्रौणिमेवाभिदुद्राव कृत्वा मृत्युं निवर्तनम् ॥७-१७१-३९॥
ततो बाणमयं वर्षं द्रोणपुत्रस्य मूर्धनि। अवासृजदमेयात्मा पाञ्चाल्यो रथिनां वरः ॥७-१७१-४०॥
तं द्रौणिः समरे क्रुद्धश्छादयामास पत्रिभिः। विव्याध चैनं दशभिः पितुर्वधमनुस्मरन् ॥७-१७१-४१॥
द्वाभ्यां च सुविकृष्टाभ्यां क्षुराभ्यां ध्वजकार्मुके। छित्त्वा पाञ्चालराजस्य द्रौणिरन्यैः समार्दयत् ॥७-१७१-४२॥
व्यश्वसूतरथं चैनं द्रौणिश्चक्रे महाहवे। तस्य चानुचरान्सर्वान्क्रुद्धः प्राच्छादयच्छरैः ॥७-१७१-४३॥
प्रद्रुद्राव ततः सैन्यं पाञ्चालानां विशां पते। सम्भ्रान्तरूपमार्तं च शरवर्षपरिक्षतम् ॥७-१७१-४४॥
दृष्ट्वा च विमुखान्योधान्धृष्टद्युम्नं च पीडितम्। शैनेयोऽचोदयत्तूर्णं रणं द्रौणिरथं प्रति ॥७-१७१-४५॥
अष्टभिर्निशितैश्चैव सोऽश्वत्थामानमार्दयत्। विंशत्या पुनराहत्य नानारूपैरमर्षणम् ॥ विव्याध च तथा सूतं चतुर्भिश्चतुरो हयान् ॥७-१७१-४६॥
सोऽतिविद्धो महेष्वासो नानालिङ्गैरमर्षणः। युयुधानेन वै द्रौणिः प्रहसन्वाक्यमब्रवीत् ॥७-१७१-४७॥
शैनेयाभ्यवपत्तिं ते जानाम्याचार्यघातिनः। न त्वेनं त्रास्यसि मया ग्रस्तमात्मानमेव च ॥७-१७१-४८॥
एवमुक्त्वार्करश्म्याभं सुपर्वाणं शरोत्तमम्। व्यसृजत्सात्वते द्रौणिर्वज्रं वृत्रे यथा हरिः ॥७-१७१-४९॥
स तं निर्भिद्य तेनास्तः सायकः सशरावरम्। विवेश वसुधां भित्त्वा श्वसन्बिलमिवोरगः ॥७-१७१-५०॥
स भिन्नकवचः शूरस्तोत्त्रार्दित इव द्विपः। विमुच्य सशरं चापं भूरिव्रणपरिस्रवः ॥७-१७१-५१॥
सीदन्रुधिरसिक्तश्च रथोपस्थ उपाविशत्। सूतेनापहृतस्तूर्णं द्रोणपुत्राद्रथान्तरम् ॥७-१७१-५२॥
अथान्येन सुपुङ्खेन शरेण नतपर्वणा। आजघान भ्रुवोर्मध्ये धृष्टद्युम्नं परन्तपः ॥७-१७१-५३॥
स पूर्वमतिविद्धश्च भृशं पश्चाच्च पीडितः। ससाद युधि पाञ्चाल्यो व्यपाश्रयत च ध्वजम् ॥७-१७१-५४॥
तं मत्तमिव सिंहेन राजन्कुञ्जरमर्दितम्। जवेनाभ्यद्रवञ्शूराः पञ्च पाण्डवतो रथाः ॥७-१७१-५५॥
किरीटी भीमसेनश्च वृद्धक्षत्रश्च पौरवः। युवराजश्च चेदीनां मालवश्च सुदर्शनः ॥ पञ्चभिः पञ्चभिर्बाणैरभ्यघ्नन्सर्वतः समम् ॥७-१७१-५६॥
आशीविषाभैर्विंशद्भिः पञ्चभिश्चापि ताञ्शरैः। चिच्छेद युगपद्द्रौणिः पञ्चविंशतिसायकान् ॥७-१७१-५७॥
सप्तभिश्च शितैर्बाणैः पौरवं द्रौणिरार्दयत्। मालवं त्रिभिरेकेन पार्थं षड्भिर्वृकोदरम् ॥७-१७१-५८॥
ततस्ते विव्यधुः सर्वे द्रौणिं राजन्महारथाः। युगपच्च पृथक्चैव रुक्मपुङ्खैः शिलाशितैः ॥७-१७१-५९॥
युवराजस्तु विंशत्या द्रौणिं विव्याध पत्रिणाम्। पार्थश्च पुनरष्टाभिस्तथा सर्वे त्रिभिस्त्रिभिः ॥७-१७१-६०॥
ततोऽर्जुनं षड्भिरथाजघान; द्रौणायनिर्दशभिर्वासुदेवम्। भीमं दशार्धैर्युवराजं चतुर्भि; र्द्वाभ्यां छित्त्वा कार्मुकं च ध्वजं च ॥ पुनः पार्थं शरवर्षेण विद्ध्वा; द्रौणिर्घोरं सिंहनादं ननाद ॥७-१७१-६१॥
तस्यास्यतः सुनिशितान्पीतधारा; न्द्रौणेः शरान्पृष्ठतश्चाग्रतश्च। धरा वियद्द्यौः प्रदिशो दिशश्च; छन्ना बाणैरभवन्घोररूपैः ॥७-१७१-६२॥
आसीनस्य स्वरथं तूग्रतेजाः; सुदर्शनस्येन्द्रकेतुप्रकाशौ। भुजौ शिरश्चेन्द्रसमानवीर्य; स्त्रिभिः शरैर्युगपत्सञ्चकर्त ॥७-१७१-६३॥
स पौरवं रथशक्त्या निहत्य; छित्त्वा रथं तिलशश्चापि बाणैः। छित्त्वास्य बाहू वरचन्दनाक्तौ; भल्लेन कायाच्छिर उच्चकर्त ॥७-१७१-६४॥
युवानमिन्दीवरदामवर्णं; चेदिप्रियं युवराजं प्रहस्य। बाणैस्त्वरावाञ्ज्वलिताग्निकल्पै; र्विद्ध्वा प्रादान्मृत्यवे साश्वसूतम् ॥७-१७१-६५॥
तान्निहत्य रणे वीरो द्रोणपुत्रो युधां पतिः। दध्मौ प्रमुदितः शङ्खं बृहन्तमपराजितः ॥७-१७१-६६॥
ततः सर्वे च पाञ्चाला भीमसेनश्च पाण्डवः। धृष्टद्युम्नरथं भीतास्त्यक्त्वा सम्प्राद्रवन्दिशः ॥७-१७१-६७॥
तान्प्रभग्नांस्तथा द्रौणिः पृष्ठतो विकिरञ्शरैः। अभ्यवर्तत वेगेन कालवत्पाण्डुवाहिनीम् ॥७-१७१-६८॥
ते वध्यमानाः समरे द्रोणपुत्रेण क्षत्रियाः। द्रोणपुत्रं भयाद्राजन्दिक्षु सर्वासु मेनिरे ॥७-१७१-६९॥
