07.169
धृतराष्ट्र उवाच॥
साङ्गा वेदा यथान्यायं येनाधीता महात्मना। यस्मिन्साक्षाद्धनुर्वेदो ह्रीनिषेधे प्रतिष्ठितः ॥७-१६९-१॥
तस्मिन्नाक्रुश्यति द्रोणे महर्षितनये तदा। नीचात्मना नृशंसेन क्षुद्रेण गुरुघातिना ॥७-१६९-२॥
यस्य प्रसादात्कर्माणि कुर्वन्ति पुरुषर्षभाः। अमानुषाणि सङ्ग्रामे देवैरसुकराणि च ॥७-१६९-३॥
तस्मिन्नाक्रुश्यति द्रोणे समक्षं पापकर्मिणः। नामर्षं तत्र कुर्वन्ति धिक्क्षत्रं धिगमर्षितम् ॥७-१६९-४॥
पार्थाः सर्वे च राजानः पृथिव्यां ये धनुर्धराः। श्रुत्वा किमाहुः पाञ्चाल्यं तन्ममाचक्ष्व सञ्जय ॥७-१६९-५॥
सञ्जय उवाच॥
श्रुत्वा द्रुपदपुत्रस्य ता वाचः क्रूरकर्मणः। तूष्णीं बभूवू राजानः सर्व एव विशां पते ॥७-१६९-६॥
अर्जुनस्तु कटाक्षेण जिह्मं प्रेक्ष्य च पार्षतम्। सबाष्पमभिनिःश्वस्य धिग्धिग्धिगिति चाब्रवीत् ॥७-१६९-७॥
युधिष्ठिरश्च भीमश्च यमौ कृष्णस्तथापरे। आसन्सुव्रीडिता राजन्सात्यकिरिदमब्रवीत् ॥७-१६९-८॥
नेहास्ति पुरुषः कश्चिद्य इमं पापपूरुषम्। भाषमाणमकल्याणं शीघ्रं हन्यान्नराधमम् ॥७-१६९-९॥
कथं च शतधा जिह्वा न ते मूर्धा च दीर्यते। गुरुमाक्रोशतः क्षुद्र न चाधर्मेण पात्यसे ॥७-१६९-१०॥
याप्यस्त्वमसि पार्थैश्च सर्वैश्चान्धकवृष्णिभिः। यत्कर्म कलुषं कृत्वा श्लाघसे जनसंसदि ॥७-१६९-११॥
अकार्यं तादृशं कृत्वा पुनरेव गुरुं क्षिपन्। वध्यस्त्वं न त्वयार्थोऽस्ति मुहूर्तमपि जीवता ॥७-१६९-१२॥
कस्त्वेतद्व्यवसेदार्यस्त्वदन्यः पुरुषाधमः। निगृह्य केशेषु वधं गुरोर्धर्मात्मनः सतः ॥७-१६९-१३॥
सप्तावरे तथा पूर्वे बान्धवास्ते निपातिताः। यशसा च परित्यक्तास्त्वां प्राप्य कुलपांसनम् ॥७-१६९-१४॥
उक्तवांश्चापि यत्पार्थं भीष्मं प्रति नरर्षभम्। तथान्तो विहितस्तेन स्वयमेव महात्मना ॥७-१६९-१५॥
तस्यापि तव सोदर्यो निहन्ता पापकृत्तमः। नान्यः पाञ्चालपुत्रेभ्यो विद्यते भुवि पापकृत् ॥७-१६९-१६॥
स चापि सृष्टः पित्रा ते भीष्मस्यान्तकरः किल। शिखण्डी रक्षितस्तेन स च मृत्युर्महात्मनः ॥७-१६९-१७॥
पाञ्चालाश्चलिता धर्मात्क्षुद्रा मित्रगुरुद्रुहः। त्वां प्राप्य सहसोदर्यं धिक्कृतं सर्वसाधुभिः ॥७-१६९-१८॥
पुनश्चेदीदृशीं वाचं मत्समीपे वदिष्यसि। शिरस्ते पातयिष्यामि गदया वज्रकल्पया ॥७-१६९-१९॥
सात्वतेनैवमाक्षिप्तः पार्षतः परुषाक्षरम्। संरब्धः सात्यकिं प्राह सङ्क्रुद्धः प्रहसन्निव ॥७-१६९-२०॥
श्रूयते श्रूयते चेति क्षम्यते चेति माधव। न चानार्य शुभं साधुं पुरुषं क्षेप्तुमर्हसि ॥७-१६९-२१॥
क्षमा प्रशस्यते लोके न तु पापोऽर्हति क्षमाम्। क्षमावन्तं हि पापात्मा जितोऽयमिति मन्यते ॥७-१६९-२२॥
स त्वं क्षुद्रसमाचारो नीचात्मा पापनिश्चयः। आ केशाग्रान्नखाग्राच्च वक्तव्यो वक्तुमिच्छसि ॥७-१६९-२३॥
यः स भूरिश्रवाश्छिन्ने भुजे प्रायगतस्त्वया। वार्यमाणेन निहतस्ततः पापतरं नु किम् ॥७-१६९-२४॥
व्यूहमानो मया द्रोणो दिव्येनास्त्रेण संयुगे। विसृष्टशस्त्रो निहतः किं तत्र क्रूर दुष्कृतम् ॥७-१६९-२५॥
अयुध्यमानं यस्त्वाजौ तथा प्रायगतं मुनिम्। छिन्नबाहुं परैर्हन्यात्सात्यके स कथं भवेत् ॥७-१६९-२६॥
निहत्य त्वां यदा भूमौ स विक्रामति वीर्यवान्। किं तदा न निहंस्येनं भूत्वा पुरुषसत्तमः ॥७-१६९-२७॥
त्वया पुनरनार्येण पूर्वं पार्थेन निर्जितः। यदा तदा हतः शूरः सौमदत्तिः प्रतापवान् ॥७-१६९-२८॥
यत्र यत्र तु पाण्डूनां द्रोणो द्रावयते चमूम्। किरञ्शरसहस्राणि तत्र तत्र प्रयाम्यहम् ॥७-१६९-२९॥
स त्वमेवंविधं कृत्वा कर्म चाण्डालवत्स्वयम्। वक्तुमिच्छसि वक्तव्यः कस्मान्मां परुषाण्यथ ॥७-१६९-३०॥
कर्ता त्वं कर्मणोग्रस्य नाहं वृष्णिकुलाधम। पापानां च त्वमावासः कर्मणां मा पुनर्वद ॥७-१६९-३१॥
जोषमास्स्व न मां भूयो वक्तुमर्हस्यतः परम्। अधरोत्तरमेतद्धि यन्मा त्वं वक्तुमिच्छसि ॥७-१६९-३२॥
अथ वक्ष्यसि मां मौर्ख्याद्भूयः परुषमीदृशम्। गमयिष्यामि बाणैस्त्वां युधि वैवस्वतक्षयम् ॥७-१६९-३३॥
न चैव मूर्ख धर्मेण केवलेनैव शक्यते। तेषामपि ह्यधर्मेण चेष्टितं शृणु यादृशम् ॥७-१६९-३४॥
वञ्चितः पाण्डवः पूर्वमधर्मेण युधिष्ठिरः। द्रौपदी च परिक्लिष्टा तथाधर्मेण सात्यके ॥७-१६९-३५॥
प्रव्राजिता वनं सर्वे पाण्डवाः सह कृष्णया। सर्वस्वमपकृष्टं च तथाधर्मेण बालिश ॥७-१६९-३६॥
अधर्मेणापकृष्टश्च मद्रराजः परैरितः। इतोऽप्यधर्मेण हतो भीष्मः कुरुपितामहः ॥ भूरिश्रवा ह्यधर्मेण त्वया धर्मविदा हतः ॥७-१६९-३७॥
एवं परैराचरितं पाण्डवेयैश्च संयुगे। रक्षमाणैर्जयं वीरैर्धर्मज्ञैरपि सात्वत ॥७-१६९-३८॥
दुर्ज्ञेयः परमो धर्मस्तथाधर्मः सुदुर्विदः। युध्यस्व कौरवैः सार्धं मा गाः पितृनिवेशनम् ॥७-१६९-३९॥
एवमादीनि वाक्यानि क्रूराणि परुषाणि च। श्रावितः सात्यकिः श्रीमानाकम्पित इवाभवत् ॥७-१६९-४०॥
तच्छ्रुत्वा क्रोधताम्राक्षः सात्यकिस्त्वाददे गदाम्। विनिःश्वस्य यथा सर्पः प्रणिधाय रथे धनुः ॥७-१६९-४१॥
ततोऽभिपत्य पाञ्चाल्यं संरम्भेणेदमब्रवीत्। न त्वां वक्ष्यामि परुषं हनिष्ये त्वां वधक्षमम् ॥७-१६९-४२॥
तमापतन्तं सहसा महाबलममर्षणम्। पाञ्चाल्यायाभिसङ्क्रुद्धमन्तकायान्तकोपमम् ॥७-१६९-४३॥
चोदितो वासुदेवेन भीमसेनो महाबलः। अवप्लुत्य रथात्तूर्णं बाहुभ्यां समवारयत् ॥७-१६९-४४॥
द्रवमाणं तथा क्रुद्धं सात्यकिं पाण्डवो बली। प्रस्कन्दमानमादाय जगाम बलिनं बलात् ॥७-१६९-४५॥
स्थित्वा विष्टभ्य चरणौ भीमेन शिनिपुङ्गवः। निगृहीतः पदे षष्ठे बलेन बलिनां वरः ॥७-१६९-४६॥
अवरुह्य रथात्तं तु ह्रियमाणं बलीयसा। उवाच श्लक्ष्णया वाचा सहदेवो विशां पते ॥७-१६९-४७॥
अस्माकं पुरुषव्याघ्र मित्रमन्यन्न विद्यते। परमन्धकवृष्णिभ्यः पाञ्चालेभ्यश्च माधव ॥७-१६९-४८॥
तथैवान्धकवृष्णीनां तव चैव विशेषतः। कृष्णस्य च तथास्मत्तो मित्रमन्यन्न विद्यते ॥७-१६९-४९॥
पाञ्चालानां च वार्ष्णेय समुद्रान्तां विचिन्वताम्। नान्यदस्ति परं मित्रं यथा पाण्डववृष्णयः ॥७-१६९-५०॥
स भवानीदृशं मित्रं मन्यते च यथा भवान्। भवन्तश्च यथास्माकं भवतां च तथा वयम् ॥७-१६९-५१॥
स एवं सर्वधर्मज्ञो मित्रधर्ममनुस्मरन्। नियच्छ मन्युं पाञ्चाल्यात्प्रशाम्य शिनिपुङ्गव ॥७-१६९-५२॥
पार्षतस्य क्षम त्वं वै क्षमतां तव पार्षतः। वयं क्षमयितारश्च किमन्यत्र शमाद्भवेत् ॥७-१६९-५३॥
प्रशाम्यमाने शैनेये सहदेवेन मारिष। पाञ्चालराजस्य सुतः प्रहसन्निदमब्रवीत् ॥७-१६९-५४॥
मुञ्च मुञ्च शिनेः पौत्रं भीम युद्धमदान्वितम्। आसादयतु मामेष धराधरमिवानिलः ॥७-१६९-५५॥
यावदस्य शितैर्बाणैः संरम्भं विनयाम्यहम्। युद्धश्रद्धां च कौन्तेय जीवितस्य च संयुगे ॥७-१६९-५६॥
किं नु शक्यं मया कर्तुं कार्यं यदिदमुद्यतम्। सुमहत्पाण्डुपुत्राणामायान्त्येते हि कौरवाः ॥७-१६९-५७॥
अथ वा फल्गुनः सर्वान्वारयिष्यति संयुगे। अहमप्यस्य मूर्धानं पातयिष्यामि सायकैः ॥७-१६९-५८॥
मन्यते छिन्नबाहुं मां भूरिश्रवसमाहवे। उत्सृजैनमहं वैनमेष मां वा हनिष्यति ॥७-१६९-५९॥
शृण्वन्पाञ्चालवाक्यानि सात्यकिः सर्पवच्छ्वसन्। भीमबाह्वन्तरे सक्तो विस्फुरत्यनिशं बली ॥७-१६९-६०॥
त्वरया वासुदेवश्च धर्मराजश्च मारिष। यत्नेन महता वीरौ वारयामासतुस्ततः ॥७-१६९-६१॥
निवार्य परमेष्वासौ क्रोधसंरक्तलोचनौ। युयुत्सवः परान्सङ्ख्ये प्रतीयुः क्षत्रियर्षभाः ॥७-१६९-६२॥
