07.158
धृतराष्ट्र उवाच॥
कर्णदुर्योधनादीनां शकुनेः सौबलस्य च। अपनीतं महत्तात तव चैव विशेषतः ॥७-१५८-१॥
यदाजानीत तां शक्तिमेकघ्नीं सततं रणे। अनिवार्यामसह्यां च देवैरपि सवासवैः ॥७-१५८-२॥
सा किमर्थं न कर्णेन प्रवृत्ते समरे पुरा। न देवकीसुते मुक्ता फल्गुने वापि सञ्जय ॥७-१५८-३॥
सञ्जय उवाच॥
सङ्ग्रामाद्विनिवृत्तानां सर्वेषां नो विशां पते। रात्रौ कुरुकुलश्रेष्ठ मन्त्रोऽयं समजायत ॥७-१५८-४॥
प्रभातमात्रे श्वोभूते केशवायार्जुनाय वा। शक्तिरेषा विमोक्तव्या कर्ण कर्णेति नित्यशः ॥७-१५८-५॥
ततः प्रभातसमये राजन्कर्णस्य दैवतैः। अन्येषां चैव योधानां सा बुद्धिर्नश्यते पुनः ॥७-१५८-६॥
दैवमेव परं मन्ये यत्कर्णो हस्तसंस्थया। न जघान रणे पार्थं कृष्णं वा देवकीसुतम् ॥७-१५८-७॥
तस्य हस्तस्थिता शक्तिः कालरात्रिरिवोद्यता। दैवोपहतबुद्धित्वान्न तां कर्णो विमुक्तवान् ॥७-१५८-८॥
कृष्णे वा देवकीपुत्रे मोहितो देवमायया। पार्थे वा शक्रकल्पे वै वधार्थं वासवीं प्रभो ॥७-१५८-९॥
धृतराष्ट्र उवाच॥
दैवेनैव हता यूयं स्वबुद्ध्या केशवस्य च। गता हि वासवी हत्वा तृणभूतं घटोत्कचम् ॥७-१५८-१०॥
कर्णश्च मम पुत्राश्च सर्वे चान्ये च पार्थिवाः। अनेन दुष्प्रणीतेन गता वैवस्वतक्षयम् ॥७-१५८-११॥
भूय एव तु मे शंस यथा युद्धमवर्तत। कुरूणां पाण्डवानां च हैडिम्बे निहते तदा ॥७-१५८-१२॥
ये च तेऽभ्यद्रवन्द्रोणं व्यूढानीकाः प्रहारिणः। सृञ्जयाः सह पाञ्चालैस्तेऽप्यकुर्वन्कथं रणम् ॥७-१५८-१३॥
सौमदत्तेर्वधाद्द्रोणमायस्तं सैन्धवस्य च। अमर्षाज्जीवितं त्यक्त्वा गाहमानं वरूथिनीम् ॥७-१५८-१४॥
जृम्भमाणमिव व्याघ्रं व्यात्ताननमिवान्तकम्। कथं प्रत्युद्ययुर्द्रोणमस्यन्तं पाण्डुसृञ्जयाः ॥७-१५८-१५॥
आचार्यं ये च तेऽरक्षन्दुर्योधनपुरोगमाः। द्रौणिकर्णकृपास्तात तेऽप्यकुर्वन्किमाहवे ॥७-१५८-१६॥
भारद्वाजं जिघांसन्तौ सव्यसाचिवृकोदरौ। समार्छन्मामका युद्धे कथं सञ्जय शंस मे ॥७-१५८-१७॥
सिन्धुराजवधेनेमे घटोत्कचवधेन ते। अमर्षिताः सुसङ्क्रुद्धा रणं चक्रुः कथं निशि ॥७-१५८-१८॥
सञ्जय उवाच॥
हते घटोत्कचे राजन्कर्णेन निशि राक्षसे। प्रणदत्सु च हृष्टेषु तावकेषु युयुत्सुषु ॥७-१५८-१९॥
आपतत्सु च वेगेन वध्यमाने बलेऽपि च। विगाढायां रजन्यां च राजा दैन्यं परं गतः ॥७-१५८-२०॥
अब्रवीच्च महाबाहुर्भीमसेनं परन्तपः। आवारय महाबाहो धार्तराष्ट्रस्य वाहिनीम् ॥ हैडिम्बस्याभिघातेन मोहो मामाविशन्महान् ॥७-१५८-२१॥
एवं भीमं समादिश्य स्वरथे समुपाविशत्। अश्रुपूर्णमुखो राजा निःश्वसंश्च पुनः पुनः ॥ कश्मलं प्राविशद्घोरं दृष्ट्वा कर्णस्य विक्रमम् ॥७-१५८-२२॥
तं तथा व्यथितं दृष्ट्वा कृष्णो वचनमब्रवीत्। मा व्यथां कुरु कौन्तेय नैतत्त्वय्युपपद्यते ॥ वैक्लव्यं भरतश्रेष्ठ यथा प्राकृतपूरुषे ॥७-१५८-२३॥
उत्तिष्ठ राजन्युध्यस्व वह गुर्वीं धुरं विभो। त्वयि वैक्लव्यमापन्ने संशयो विजये भवेत् ॥७-१५८-२४॥
श्रुत्वा कृष्णस्य वचनं धर्मराजो युधिष्ठिरः। विमृज्य नेत्रे पाणिभ्यां कृष्णं वचनमब्रवीत् ॥७-१५८-२५॥
विदिता ते महाबाहो धर्माणां परमा गतिः। ब्रह्महत्याफलं तस्य यः कृतं नावबुध्यते ॥७-१५८-२६॥
अस्माकं हि वनस्थानां हैडिम्बेन महात्मना। बालेनापि सता तेन कृतं साह्यं जनार्दन ॥७-१५८-२७॥
अस्त्रहेतोर्गतं ज्ञात्वा पाण्डवं श्वेतवाहनम्। असौ कृष्ण महेष्वासः काम्यके मामुपस्थितः ॥ उषितश्च सहास्माभिर्यावन्नासीद्धनञ्जयः ॥७-१५८-२८॥
गन्धमादनयात्रायां दुर्गेभ्यश्च स्म तारिताः। पाञ्चाली च परिश्रान्ता पृष्ठेनोढा महात्मना ॥७-१५८-२९॥
आरम्भाच्चैव युद्धानां यदेष कृतवान्प्रभो। मदर्थं दुष्करं कर्म कृतं तेन महात्मना ॥७-१५८-३०॥
स्वभावाद्या च मे प्रीतिः सहदेवे जनार्दन। सैव मे द्विगुणा प्रीती राक्षसेन्द्रे घटोत्कचे ॥७-१५८-३१॥
भक्तश्च मे महाबाहुः प्रियोऽस्याहं प्रियश्च मे। येन विन्दामि वार्ष्णेय कश्मलं शोकतापितः ॥७-१५८-३२॥
पश्य सैन्यानि वार्ष्णेय द्राव्यमाणानि कौरवैः। द्रोणकर्णौ च संयत्तौ पश्य युद्धे महारथौ ॥७-१५८-३३॥
निशीथे पाण्डवं सैन्यमाभ्यां पश्य प्रमर्दितम्। गजाभ्यामिव मत्ताभ्यां यथा नडवनं महत् ॥७-१५८-३४॥
अनादृत्य बलं बाह्वोर्भीमसेनस्य माधव। चित्रास्त्रतां च पार्थस्य विक्रमन्ते स्म कौरवाः ॥७-१५८-३५॥
एष द्रोणश्च कर्णश्च राजा चैव सुयोधनः। निहत्य राक्षसं युद्धे हृष्टा नर्दन्ति संयुगे ॥७-१५८-३६॥
कथमस्मासु जीवत्सु त्वयि चैव जनार्दन। हैडिम्बः प्राप्तवान्मृत्युं सूतपुत्रेण सङ्गतः ॥७-१५८-३७॥
कदर्थीकृत्य नः सर्वान्पश्यतः सव्यसाचिनः। निहतो राक्षसः कृष्ण भैमसेनिर्महाबलः ॥७-१५८-३८॥
यदाभिमन्युर्निहतो धार्तराष्ट्रैर्दुरात्मभिः। नासीत्तत्र रणे कृष्ण सव्यसाची महारथः ॥७-१५८-३९॥
निरुद्धाश्च वयं सर्वे सैन्धवेन दुरात्मना। निमित्तमभवद्द्रोणः सपुत्रस्तत्र कर्मणि ॥७-१५८-४०॥
उपदिष्टो वधोपायः कर्णस्य गुरुणा स्वयम्। व्यायच्छतश्च खड्गेन द्विधा खड्गं चकार ह ॥७-१५८-४१॥
व्यसने वर्तमानस्य कृतवर्मा नृशंसवत्। अश्वाञ्जघान सहसा तथोभौ पार्ष्णिसारथी ॥ तथेतरे महेष्वासाः सौभद्रं युध्यपातयन् ॥७-१५८-४२॥
अल्पे च कारणे कृष्ण हतो गाण्डीवधन्वना। सैन्धवो यादवश्रेष्ठ तच्च नातिप्रियं मम ॥७-१५८-४३॥
यदि शत्रुवधे न्याय्यो भवेत्कर्तुं च पाण्डवैः। द्रोणकर्णौ रणे पूर्वं हन्तव्याविति मे मतिः ॥७-१५८-४४॥
एतौ मूलं हि दुःखानामस्माकं पुरुषर्षभ। एतौ रणे समासाद्य पराश्वस्तः सुयोधनः ॥७-१५८-४५॥
यत्र वध्यो भवेद्द्रोणः सूतपुत्रश्च सानुगः। तत्रावधीन्महाबाहुः सैन्धवं दूरवासिनम् ॥७-१५८-४६॥
अवश्यं तु मया कार्यः सूतपुत्रस्य निग्रहः। ततो यास्याम्यहं वीर स्वयं कर्णजिघांसया ॥ भीमसेनो महाबाहुर्द्रोणानीकेन सङ्गतः ॥७-१५८-४७॥
एवमुक्त्वा ययौ तूर्णं त्वरमाणो युधिष्ठिरः। स विस्फार्य महच्चापं शङ्खं प्रध्माप्य भैरवम् ॥७-१५८-४८॥
ततो रथसहस्रेण गजानां च शतैस्त्रिभिः। वाजिभिः पञ्चसाहस्रैस्त्रिसाहस्रैः प्रभद्रकैः ॥ वृतः शिखण्डी त्वरितो राजानं पृष्ठतोऽन्वयात् ॥७-१५८-४९॥
ततो भेरीः समाजघ्नुः शङ्खान्दध्मुश्च दंशिताः। पाञ्चालाः पाण्डवाश्चैव युधिष्ठिरपुरोगमाः ॥७-१५८-५०॥
ततोऽब्रवीन्महाबाहुर्वासुदेवो धनञ्जयम्। एष प्रयाति त्वरितो क्रोधाविष्टो युधिष्ठिरः ॥ जिघांसुः सूतपुत्रस्य तस्योपेक्षा न युज्यते ॥७-१५८-५१॥
एवमुक्त्वा हृषीकेशः शीघ्रमश्वानचोदयत्। दूरं च यातं राजानमन्वगच्छज्जनार्दनः ॥७-१५८-५२॥
तं दृष्ट्वा सहसा यान्तं सूतपुत्रजिघांसया। शोकोपहतसङ्कल्पं दह्यमानमिवाग्निना ॥ अभिगम्याब्रवीद्व्यासो धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम् ॥७-१५८-५३॥
कर्णमासाद्य सङ्ग्रामे दिष्ट्या जीवति फल्गुनः। सव्यसाचिवधाकाङ्क्षी शक्तिं रक्षितवान्हि सः ॥७-१५८-५४॥
न चागाद्द्वैरथं जिष्णुर्दिष्ट्या तं भरतर्षभ। सृजेतां स्पर्धिनावेतौ दिव्यान्यस्त्राणि सर्वशः ॥७-१५८-५५॥
वध्यमानेषु चास्त्रेषु पीडितः सूतनन्दनः। वासवीं समरे शक्तिं ध्रुवं मुञ्चेद्युधिष्ठिर ॥७-१५८-५६॥
ततो भवेत्ते व्यसनं घोरं भरतसत्तम। दिष्ट्या रक्षो हतं युद्धे सूतपुत्रेण मानद ॥७-१५८-५७॥
वासवीं कारणं कृत्वा कालेनापहतो ह्यसौ। तवैव कारणाद्रक्षो निहतं तात संयुगे ॥७-१५८-५८॥
मा क्रुधो भरतश्रेष्ठ मा च शोके मनः कृथाः। प्राणिनामिह सर्वेषामेषा निष्ठा युधिष्ठिर ॥७-१५८-५९॥
भ्रातृभिः सहितः सर्वैः पार्थिवैश्च महात्मभिः। कौरवान्समरे राजन्नभियुध्यस्व भारत ॥ पञ्चमे दिवसे चैव पृथिवी ते भविष्यति ॥७-१५८-६०॥
नित्यं च पुरुषव्याघ्र धर्ममेव विचिन्तय। आनृशंस्यं तपो दानं क्षमां सत्यं च पाण्डव ॥७-१५८-६१॥
सेवेथाः परमप्रीतो यतो धर्मस्ततो जयः। इत्युक्त्वा पाण्डवं व्यासस्तत्रैवान्तरधीयत ॥७-१५८-६२॥
