08.019
सञ्जय उवाच॥
श्वेताश्वोऽपि महाराज व्यधमत्तावकं बलम्। यथा वायुः समासाद्य तूलराशिं समन्ततः ॥८-१९-१॥
प्रत्युद्ययुस्त्रिगर्तास्तं शिबयः कौरवैः सह। शाल्वाः संशप्तकाश्चैव नारायणबलं च यत् ॥८-१९-२॥
सत्यसेनः सत्यकीर्तिर्मित्रदेवः श्रुतञ्जयः। सौश्रुतिश्चित्रसेनश्च मित्रवर्मा च भारत ॥८-१९-३॥
त्रिगर्तराजः समरे भ्रातृभिः परिवारितः। पुत्रैश्चैव महेष्वासैर्नानाशस्त्रधरैर्युधि ॥८-१९-४॥
ते सृजन्तः शरव्रातान्किरन्तोऽर्जुनमाहवे। अभ्यद्रवन्त समरे वार्योघा इव सागरम् ॥८-१९-५॥
ते त्वर्जुनं समासाद्य योधाः शतसहस्रशः। अगच्छन्विलयं सर्वे तार्क्ष्यं दृष्ट्वेव पन्नगाः ॥८-१९-६॥
ते वध्यमानाः समरे नाजहुः पाण्डवं तदा। दह्यमाना यथा राजञ्शलभा इव पावकम् ॥८-१९-७॥
सत्यसेनस्त्रिभिर्बाणैर्विव्याध युधि पाण्डवम्। मित्रदेवस्त्रिषष्ट्या च चन्द्रदेवश्च सप्तभिः ॥८-१९-८॥
मित्रवर्मा त्रिसप्तत्या सौश्रुतिश्चापि पञ्चभिः। शत्रुञ्जयश्च विंशत्या सुशर्मा नवभिः शरैः ॥८-१९-९॥
शत्रुञ्जयं च राजानं हत्वा तत्र शिलाशितैः। सौश्रुतेः सशिरस्त्राणं शिरः कायादपाहरत् ॥ त्वरितश्चन्द्रदेवं च शरैर्निन्ये यमक्षयम् ॥८-१९-१०॥
अथेतरान्महाराज यतमानान्महारथान्। पञ्चभिः पञ्चभिर्बाणैरेकैकं प्रत्यवारयत् ॥८-१९-११॥
सत्यसेनस्तु सङ्क्रुद्धस्तोमरं व्यसृजन्महत्। समुद्दिश्य रणे कृष्णं सिंहनादं ननाद च ॥८-१९-१२॥
स निर्भिद्य भुजं सव्यं माधवस्य महात्मनः। अयस्मयो महाचण्डो जगाम धरणीं तदा ॥८-१९-१३॥
माधवस्य तु विद्धस्य तोमरेण महारणे। प्रतोदः प्रापतद्धस्ताद्रश्मयश्च विशां पते ॥८-१९-१४॥
स प्रतोदं पुनर्गृह्य रश्मींश्चैव महायशाः। वाहयामास तानश्वान्सत्यसेनरथं प्रति ॥८-१९-१५॥
विष्वक्सेनं तु निर्भिन्नं प्रेक्ष्य पार्थो धनञ्जयः। सत्यसेनं शरैस्तीक्ष्णैर्दारयित्वा महाबलः ॥८-१९-१६॥
ततः सुनिशितैर्बाणै राज्ञस्तस्य महच्छिरः। कुण्डलोपचितं कायाच्चकर्त पृतनान्तरे ॥८-१९-१७॥
तं निहत्य शितैर्बाणैर्मित्रवर्माणमाक्षिपत्। वत्सदन्तेन तीक्ष्णेन सारथिं चास्य मारिष ॥८-१९-१८॥
ततः शरशतैर्भूयः संशप्तकगणान्वशी। पातयामास सङ्क्रुद्धः शतशोऽथ सहस्रशः ॥८-१९-१९॥
ततो रजतपुङ्खेन राज्ञः शीर्षं महात्मनः। मित्रदेवस्य चिच्छेद क्षुरप्रेण महायशाः ॥ सुशर्माणं च सङ्क्रुद्धो जत्रुदेशे समार्दयत् ॥८-१९-२०॥
ततः संशप्तकाः सर्वे परिवार्य धनञ्जयम्। शस्त्रौघैर्ममृदुः क्रुद्धा नादयन्तो दिशो दश ॥८-१९-२१॥
अभ्यर्दितस्तु तैर्जिष्णुः शक्रतुल्यपराक्रमः। ऐन्द्रमस्त्रममेयात्मा प्रादुश्चक्रे महारथः ॥ ततः शरसहस्राणि प्रादुरासन्विशां पते ॥८-१९-२२॥
ध्वजानां छिद्यमानानां कार्मुकाणां च संयुगे। रथानां सपताकानां तूणीराणां शरैः सह ॥८-१९-२३॥
अक्षाणामथ योक्त्राणां चक्राणां रश्मिभिः सह। कूबराणां वरूथानां पृषत्कानां च संयुगे ॥८-१९-२४॥
अश्मनां पततां चैव प्रासानामृष्टिभिः सह। गदानां परिघाणां च शक्तीनां तोमरैः सह ॥८-१९-२५॥
शतघ्नीनां सचक्राणां भुजानामूरुभिः सह। कण्ठसूत्राङ्गदानां च केयूराणां च मारिष ॥८-१९-२६॥
हाराणामथ निष्काणां तनुत्राणां च भारत। छत्राणां व्यजनानां च शिरसां मुकुटैः सह ॥ अश्रूयत महाञ्शब्दस्तत्र तत्र विशां पते ॥८-१९-२७॥
सकुण्डलानि स्वक्षीणि पूर्णचन्द्रनिभानि च। शिरांस्युर्व्यामदृश्यन्त तारागण इवाम्बरे ॥८-१९-२८॥
सुस्रग्वीणि सुवासांसि चन्दनेनोक्षितानि च। शरीराणि व्यदृश्यन्त हतानां च महीतले ॥ गन्धर्वनगराकारं घोरमायोधनं तदा ॥८-१९-२९॥
निहतै राजपुत्रैश्च क्षत्रियैश्च महाबलैः। हस्तिभिः पतितैश्चैव तुरगैश्चाभवन्मही ॥ अगम्यमार्गा समरे विशीर्णैरिव पर्वतैः ॥८-१९-३०॥
नासीच्चक्रपथश्चैव पाण्डवस्य महात्मनः। निघ्नतः शात्रवान्भल्लैर्हस्त्यश्वं चामितं महत् ॥८-१९-३१॥
आ तुम्बादवसीदन्ति रथचक्राणि मारिष। रणे विचरतस्तस्य तस्मिँल्लोहितकर्दमे ॥८-१९-३२॥
सीदमानानि चक्राणि समूहुस्तुरगा भृशम्। श्रमेण महता युक्ता मनोमारुतरंहसः ॥८-१९-३३॥
वध्यमानं तु तत्सैन्यं पाण्डुपुत्रेण धन्विना। प्रायशो विमुखं सर्वं नावतिष्ठत संयुगे ॥८-१९-३४॥
ताञ्जित्वा समरे जिष्णुः संशप्तकगणान्बहून्। रराज स महाराज विधूमोऽग्निरिव ज्वलन् ॥८-१९-३५॥
युधिष्ठिरं महाराज विसृजन्तं शरान्बहून्। स्वयं दुर्योधनो राजा प्रत्यगृह्णादभीतवत् ॥८-१९-३६॥
तमापतन्तं सहसा तव पुत्रं महाबलम्। धर्मराजो द्रुतं विद्ध्वा तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत् ॥८-१९-३७॥
सा च तं प्रतिविव्याध नवभिर्निशितैः शरैः। सारथिं चास्य भल्लेन भृशं क्रुद्धोऽभ्यताडयत् ॥८-१९-३८॥
ततो युधिष्ठिरो राजा हेमपुङ्खाञ्शिलीमुखान्। दुर्योधनाय चिक्षेप त्रयोदश शिलाशितान् ॥८-१९-३९॥
चतुर्भिश्चतुरो वाहांस्तस्य हत्वा महारथः। पञ्चमेन शिरः कायात्सारथेस्तु समाक्षिपत् ॥८-१९-४०॥
षष्ठेन च ध्वजं राज्ञः सप्तमेन च कार्मुकम्। अष्टमेन तथा खड्गं पातयामास भूतले ॥ पञ्चभिर्नृपतिं चापि धर्मराजोऽर्दयद्भृशम् ॥८-१९-४१॥
हताश्वात्तु रथात्तस्मादवप्लुत्य सुतस्तव। उत्तमं व्यसनं प्राप्तो भूमावेव व्यतिष्ठत ॥८-१९-४२॥
तं तु कृच्छ्रगतं दृष्ट्वा कर्णद्रौणिकृपादयः। अभ्यवर्तन्त सहिताः परीप्सन्तो नराधिपम् ॥८-१९-४३॥
अथ पाण्डुसुताः सर्वे परिवार्य युधिष्ठिरम्। अभ्ययुः समरे राजंस्ततो युद्धमवर्तत ॥८-१९-४४॥
अथ तूर्यसहस्राणि प्रावाद्यन्त महामृधे। क्ष्वेडाः किलकिलाशब्दाः प्रादुरासन्महीपते ॥ यदभ्यगच्छन्समरे पाञ्चालाः कौरवैः सह ॥८-१९-४५॥
नरा नरैः समाजग्मुर्वारणा वरवारणैः। रथाश्च रथिभिः सार्धं हयाश्च हयसादिभिः ॥८-१९-४६॥
द्वंद्वान्यासन्महाराज प्रेक्षणीयानि संयुगे। विस्मापनान्यचिन्त्यानि शस्त्रवन्त्युत्तमानि च ॥८-१९-४७॥
अयुध्यन्त महावेगाः परस्परवधैषिणः। अन्योन्यं समरे जघ्नुर्योधव्रतमनुष्ठिताः ॥ न हि ते समरं चक्रुः पृष्ठतो वै कथञ्चन ॥८-१९-४८॥
मुहूर्तमेव तद्युद्धमासीन्मधुरदर्शनम्। तत उन्मत्तवद्राजन्निर्मर्यादमवर्तत ॥८-१९-४९॥
रथी नागं समासाद्य विचरन्रणमूर्धनि। प्रेषयामास कालाय शरैः संनतपर्वभिः ॥८-१९-५०॥
नागा हयान्समासाद्य विक्षिपन्तो बहूनथ। द्रावयामासुरत्युग्रास्तत्र तत्र तदा तदा ॥८-१९-५१॥
विद्राव्य च बहूनश्वान्नागा राजन्बलोत्कटाः। विषाणैश्चापरे जघ्नुर्ममृदुश्चापरे भृशम् ॥८-१९-५२॥
साश्वारोहांश्च तुरगान्विषाणैर्बिभिदू रणे। अपरांश्चिक्षिपुर्वेगात्प्रगृह्यातिबलास्तथा ॥८-१९-५३॥
पादातैराहता नागा विवरेषु समन्ततः। चक्रुरार्तस्वरं घोरं व्यद्रवन्त दिशो दश ॥८-१९-५४॥
पदातीनां तु सहसा प्रद्रुतानां महामृधे। उत्सृज्याभरणं तूर्णमवप्लुत्य रणाजिरे ॥८-१९-५५॥
निमित्तं मन्यमानास्तु परिणम्य महागजाः। जगृहुर्बिभिदुश्चैव चित्राण्याभरणानि च ॥८-१९-५६॥
प्रतिमानेषु कुम्भेषु दन्तवेष्टेषु चापरे। निगृहीता भृशं नागाः प्रासतोमरशक्तिभिः ॥८-१९-५७॥
निगृह्य च गदाः केचित्पार्श्वस्थैर्भृशदारुणैः। रथाश्वसादिभिस्तत्र सम्भिन्ना न्यपतन्भुवि ॥८-१९-५८॥
सरथं सादिनं तत्र अपरे तु महागजाः। भूमावमृद्नन्वेगेन सवर्माणं पताकिनम् ॥८-१९-५९॥
रथं नागाः समासाद्य धुरि गृह्य च मारिष। व्याक्षिपन्सहसा तत्र घोररूपे महामृधे ॥८-१९-६०॥
नाराचैर्निहतश्चापि निपपात महागजः। पर्वतस्येव शिखरं वज्रभग्नं महीतले ॥८-१९-६१॥
योधा योधान्समासाद्य मुष्टिभिर्व्यहनन्युधि। केशेष्वन्योन्यमाक्षिप्य चिच्छिदुर्बिभिदुः सह ॥८-१९-६२॥
उद्यम्य च भुजावन्यो निक्षिप्य च महीतले। पदा चोरः समाक्रम्य स्फुरतो व्यहनच्छिरः ॥८-१९-६३॥
मृतमन्यो महाराज पद्भ्यां ताडितवांस्तदा। जीवतश्च तथैवान्यः शस्त्रं काये न्यमज्जयत् ॥८-१९-६४॥
मुष्टियुद्धं महच्चासीद्योधानां तत्र भारत। तथा केशग्रहश्चोग्रो बाहुयुद्धं च केवलम् ॥८-१९-६५॥
समासक्तस्य चान्येन अविज्ञातस्तथापरः। जहार समरे प्राणान्नानाशस्त्रैरनेकधा ॥८-१९-६६॥
संसक्तेषु च योधेषु वर्तमाने च सङ्कुले। कबन्धान्युत्थितानि स्म शतशोऽथ सहस्रशः ॥८-१९-६७॥
लोहितैः सिच्यमानानि शस्त्राणि कवचानि च। महारङ्गानुरक्तानि वस्त्राणीव चकाशिरे ॥८-१९-६८॥
एवमेतन्महायुद्धं दारुणं भृशसङ्कुलम्। उन्मत्तरङ्गप्रतिमं शब्देनापूरयज्जगत् ॥८-१९-६९॥
नैव स्वे न परे राजन्विज्ञायन्ते शरातुराः। योद्धव्यमिति युध्यन्ते राजानो जयगृद्धिनः ॥८-१९-७०॥
स्वान्स्वे जघ्नुर्महाराज परांश्चैव समागतान्। उभयोः सेनयोर्वीरैर्व्याकुलं समपद्यत ॥८-१९-७१॥
रथैर्भग्नैर्महाराज वारणैश्च निपातितैः। हयैश्च पतितैस्तत्र नरैश्च विनिपातितैः ॥८-१९-७२॥
अगम्यरूपा पृथिवी मांसशोणितकर्दमा। क्षणेनासीन्महाराज क्षतजौघप्रवर्तिनी ॥८-१९-७३॥
पाञ्चालानवधीत्कर्णस्त्रिगर्तांश्च धनञ्जयः। भीमसेनः कुरून्राजन्हस्त्यनीकं च सर्वशः ॥८-१९-७४॥
एवमेष क्षयो वृत्तः कुरुपाण्डवसेनयोः। अपराह्णे महाराज काङ्क्षन्त्योर्विपुलं जयम् ॥८-१९-७५॥
